Бизнес-кеңесші Азамат Аттокуровтың отбасы 2023 жылы электромобильді болды, осы уақыт ішінде ол оның бар артықшылығын баға беріп үлгерді: үнемді, экологиялық таза және үйде зарядтау мүмкіндігі.

Оның айтуынша, төрт күндік қуаттау ақысы небәрі 100 сом (1,13 АҚШ доллары) тұрады, ал бұрын көлікке жанармай құю аптасына 2 мың сомға (22,6 АҚШ доллары) айналатын. Басқа артықшылықтары – салоны жаңа және бқзыла қалса қосалқы бөлшектері де көп.

Сондықтан ол туристік маусым қызған шақта Ыстықкөлге, тіпті электрмен қуаттау танцияларында (ЭҚС) кезекте тұрмас үшін электромобильмен Ош қаласына бармайды. Бірақ бұл жағдайда да шешім бар – уақытша ағаңызбен көлік алмастырасыз.

«Унаа» мемлекеттік мекемесінің мәліметі бойынша, 2024 жылдың 15 сәуіріндегі жағдай бойынша Қырғызстанда 3 мыңнан астам электр көлігі тіркелген. Экономика және сауда министрлігінің (МЭК) мәліметтері бойынша, тек 2023 жылдың өзінде республикаға 10 мыңға жуық осындай көлік негізінен Қытайдан әкелінді. Мамандар бұл айырмашылықты елге электр қуатымен жүретін көліктер көп импортталғанымен, ол тіркелмей, бірден реэкспортқа жіберілгенімен түсіндіреді.

Небәрі бес жылда (2019-2023 жж.) Экономика министрлігі стратегиялық жоспарлау департаментінің мәліметінше, Қырғызстанға 12 мыңға жуық электромобиль әкелінді. Қытайдан бөлек, Ұлттық статистика комитетінің статистикасы бойынша көліктер Литва, АҚШ, Корея, Жапония, Грузия, Эстония және Германиядан да әкелінеді.

Атмосфералық ауаны қарқынды ластаушы көздердің бірі іштен жанатын қозғалтқышы бар көліктер екенін ескерген шенеуніктер елімізде электр көлігін ұлғайтып, тиісті инфрақұрылым жасау қажет екенін үнемі айтып келеді.

Мемлекет министрліктерге электромобильдер сатып ала бастады; Бішкектегі қоғамдық көлік желісін жаңарту үшін 120 электробус сатып алынды; астанада коммуналдық электр такси жүргізу жобасы іске қосылды; Шу облысының Сокулук ауданында электр көліктерін құрастыратын зауыт құрылысы басталды. Электромобильдерге арнайы жасыл түсті мемлекеттік тіркеу белгісін қолдануда жеңілдіктер қарастыратын заң қабылданды.

ЕЭК Кеңесінің шешімімен 2022-2025 жылдары Қырғыз Республикасының аумағына жылына 10 мың дана электромобильді бажсыз әкелу түріндегі тарифтік квота бөлінді.

МЭК сонымен қатар 2023 жылдан бастап зарядтау инфрақұрылымы желісін құру бойынша белсенді жұмыс жүргізіліп жатқанын атап өтті. Жоба аясында Бішкек қаласы пилоттық қала болып белгіленді, кедергілер жойылды, кейбір әкімшілік рәсімдер мен қажетті құжаттарды беру мерзімі қысқартылды; құжаттар 187 жұмыс күнінің орнына 35 күн ішінде рәсімделеді. Нәтижесінде әкімшілік қолдауы алған жеке компаниялар 70-тен астам жылдам зарядтау станциясын орнатты. Қазір бұл жоба бүкіл елге кеңінен таралуда.

Электромобильдер танымал бола бастағанын ескере отырып, Бішкек – Қаракөл (7 нүкте) және Бішкек – Ош (1 нүкте) автожолдарында станциялар орнатылды. Оңтүстік астанада 10-ға жуық ЭҚС орнатылған. Екінші кезең – елдің басқа да қалаларында станциялар орнатуды. Екі жыл ішінде, әсіресе танымал туристік бағыттардың бойында кемінде 100 қосымша ЭҚС пунктін орнату жоспарлануда.

Электромобильдерге көшу жағдайында аккумуляторларды кәдеге жарату мәселесі оқтын-оқтын көтерілуде. Дегенмен, әзірге нақты шаралар ұсынылған жоқ.

Ол электромобильдер тарихы ұзақ дегенде 20 жыл екенін атап өтті. Яғни, алдымен бір жерде көптеген батареяларды жинақтау керек, содан кейін ғана оларды кәдеге жарату тиімді болады. Ол батареялардың жарамдылық мерзімі бірден бітпейтінін, кассеталар ауыстырылып, бірте-бірте жүретінін түсіндірді. Құрылғы 24 кассетадан тұрады делік, егер біреуі істен шықса, тек соны ауыстыру керек.

Ол қайта өңдеушілерге тиімді болуы үшін аккумуляторды қайта өңдеуегенге ақы төлеуге және кассеталарды тегін беруге дайын екенін баса айтты.

Темірбек Шабданалиев те соңғы кездері электромобиль мініп жүр. Оның айтуынша, ауыстыру, жөндеу немесе техникалық қызмет көрсету жөнінде проблема туа қойған жоқ, бірақ мұндай инфрақұрылым Қырғызстанға қажет.

«Тәуелсіз экологиялық сараптама» қоғамдық ұйымының директоры Олег Печенюктің айтуынша, Қырғызстанда аккумуляторды кәдеге жаратумен айналысатын бірде-бір компания жоқ. Тұтынушылар тіпті кәдімгі батареяларды қайта өңдеу үшін еш жерге өткізе алмайды.

Осыған байланысты сарапшы электр көліктерінің пайдаланылған аккумуляторлары қоқыс полигондарында шашылып, Қырғызстандағы қатал континенттік климаттың арқасында, өндірушілер айтқаннан әлдеқайда жылдам істен шығып қалады деп қорқады.

Екіншіден, электр көліктерінің қосалқы бөлшектеріне утильалыи енгізу мәселесін шешу қажет және ол жаңасына қарағанда ескі көліктер үшін жоғары болуы керек.

Қырғыз Республикасындағы қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемді анықтау әдістемесіне сәйкес қалдықтарды уақытша сақтау үшін ақы төлеу қажет.

ТМД мен Грузиядағы электронды қалдықтардың аймақтық мониторингі мәліметтері бойынша, 2019 жылы Қырғызстанда 10 мың тонна немесе бір адамға 1,5 келіден келетін электронды қалдық жиналған. Дегенмен, электронды қалдықтарды ресми түрде жинау және қайта өңдеу деңгейі өте төмен, шамамен 0,1 пайыз.

Электрондық қалдықтар уақыт өте келе өздірінен ыдырамайды және құрамында улы заттар бар, қайта өңдеу процесінің күрделілігі жанынан бірінші орын алады.

Олег Печенюктің айтуынша, бүгінгі күнге тән тиісті статистика жоқ.

Олег Печенюк елде соңғы бірнеше жылда қалдықтарды кәдеге жарату мәселесі өзекті болып отырғанын атап өтті. Оның айтуынша, республика бойынша 405 полигонның арасында ұлттық заңнамаға толық сәйкес келетін бірде-біреуі жоқ.