Бизнес-кеңешчи Азамат Аттокуровдун үй-бүлөсүндө электромобиль 2023-жылы пайда болду. Бул аралыкта ал электромобилдин артыкчылыктарын баалоого үлгүрдү: күйүүчү май керектелбейт, экологиялык жактан таза, үйдөн эле кубаттаса болот.

Анын айтымында, эгер мурда бензин үчүн аптасына 2 миң сом (22,6 АКШ доллары) коротсо, азыр электромобилди бир кубаттаганы төрт күнгө жетип, ага болгону 100 сом (1,13 АКШ доллары) кетет. Дагы башка артыкчылыктары – машина жаңы, тетиктери жеткиликтүү.

Электр кубаттоо станцияларында (ЭКС) кезекке турбаш үчүн ал туристтик сезон маалында Ысык-Көлгө же Ошко электромобиль менен барбайт. Бирок мындай учурлар үчүн чечимди тапкан – бир тууганы менен машиналарын убактылуу алмаштырып турушат.

«Унаа» мамлекеттик мекемесининин маалыматына караганда, 2024-жылдын 15-апрелине карата Кыргызстанда 3 миңден ашык электромобиль катталган. Бирок Экономика жана коммерция министрлигинин (ЭКМ) маалыматы боюнча 2023-жылы эле өлкөгө 10 миң электромобиль кирген, басымдуусу Кытайдан. Ортодогу айырмачылык боюнча адистердин түшүндүрмөсү – көпчүлүгү реэкспортко кетти.

Экономика министрлигинин стратегиялык пландоо бөлүмүнүн маалыматында, беш жыл ичинде (2019-2023) эле Кыргызстанга 12 миңдей электромобиль ташылып келинди. Улуттук статистика комитетинин эсебине таянсак, Кытайдан сырткары Литва, АКШ, Корея, Жапония, Грузия, Эстония жана Германиядан унаалар импорттолгон.

Абаны булгаган булактардын бири ичтен күймө кыймылдаткычтуу автокаражаттар болгон үчүн чиновниктер өлкөдө электротранспортту көбөйтүп, алар үчүн тийиштүү инфраструктураны түзүү тууралуу көп эле айтып жүрүшөт.

Мамлекет министрликтер үчүн электромобилдерди сатып ала баштады; Бишкектеги коомдук транспорт тармагын жаңылоо үчүн 120 электробус алынды; борбор калаада муниципалдык электротаксини түзүү боюнча долбоор ишке кирди; Чүй облусунун Сокулук районунда электромобилдерди чогултууга багытталган заводдун курулушу башталды. Электромобилдерге атайын жашыл мамлекеттик каттоо номер белгисин колдонуу үчүн жеңилдик тууралуу мыйзам кабыл алынды.

Евразиялык экономикалык комиссиясынын чечими менен 2022-2025-жылдарга КР аймагына электротранспортту алымсыз ташып кирүүгө жылына 10 миң даана тарифтик квота бөлүнгөн.

Экономика министрлигинен билдиришкендей, 2023-жылдан тарта кубаттоочу инфраструктура тармагын түзүү боюнча жигердүү иштер жасалууда. Сыноо аймагы катары Бишкек шаары тандалып, долбоордун алкагында тоскоолдуктар жок кылынды, айрым административдик процедуралар жана тийиштүү документтерди берүү мөөнөтү кыскартылды. 187 жумуш күнүнүн ордуна 35 күндүн ичинде документтер берилип жатты. Жыйынтыгында 70тен ашык тез кубаттоочу станциялар орнотулду. Азыр долбоор бүт өлкөнү кучагына алууда.

Электромобилдердин популярдуулугун эске алуу менен, Бишкек – Каракол (7 жерде) жана Бишкек – Ош (1 жерде) унаа жолдорунда станциялар курулду. Экинчи этабында өлкөнүн башка шаарларында станцияларды орнотуу караштырылып жатат. Эки жыл аралыгында аймактарда, айрыкча туристтер арасында популярдуу багыттарда 100дөн кем эмес ЭКС (электр кубаттоочу станциясын) орнотуу мерчемделген.

Электр транспортуна өтүү контекстинде батареяны утилизациялоо маселеси ара-чолодо көтөрүлөт. Азырынча так бир чаралар сунуштала элек.

Анын айтымында, электромобилдердин тарыхы ашып кетсе 20 жылга барып такалат. Демек, алгач батареяны көп көлөмдө чогултуп, ушундан кийин гана аларды утилизациялоо үнөмдүү болот. Ал тактап өткөндөй, батареялар дароо эле иштен чыкпайт, кассеталары алмаштырып, акырындык менен керектен чыгат. Блок 24 кассетадан туруп, бирөөсү жараксыз болсо, ошону гана алмаштыруу жетиштүү.

Ал батарейканы кайра иштетүүгө акча төлөөгө жана кассеталарды бекер берүүгө даяр. Бул кайра иштетүүчүлөргө үнөмдүү болот.

Темирбек Шабданалиев жакындан бери электромобилде жүрөт. Анын айтымында, азырынча машинаны оңдоо, тейлөө, алмаштыруу боюнча маселе жок, бирок инфраструктура жагын өнүктүрүү керек.

«Көз карандысыз экологиялык экспертиза» коомдук бирикмесиинин директору Олег Печенюктун айтымында, Кыргызстанда аккумуляторлорду утилизациялоо менен алектенген бир да компания жок. Керектөөчүлөр ал тургай кадимки эле батарейкаларды кайра иштетүү үчүн тапшыра алышпайт.

Мындан улам эксперт электромобилдердин керектен чыккан аккумуляторлору таштанды талаасына ташталат деп кооптонот. Аны тынчсыздандырган дагы бир жагдай – Кыргызстандагы чукул континенталдык климатты эске алганда аккумуляторлор өндүрүүчүлөр кепилдик берген мөөнөттөн алда канча эрте иштен чыгышы мүмкүн.

Экинчиден, электромобилдин бөлүктөрүн утилизациялоого акы алуу маселесин чечиш керек. Эски унаалардан жаңыларына караганда көбүрөөк акча алынышы кажет.

Кыргызстанда айлана-чөйрөнү булгоо үчүн акыны аныктоо методикасына ылайык, калдыктарды убактылуу сактап-кармоого акча төлөш керек.

КМШдагы жана Грузиядагы электрондук калдыктарды аймактык байкоонун маалыматына караганда, 2019-жылы Кыргызстанда 10 миң тонна же ар бир адамга 1,5 килодон электрондук калдык чогулган. Ошол эле маалда электрондук калдыктарды расмий чогултуу жана кайра иштетүү деңгээли өтө төмөн – 0,1 пайыздын тегерегинде.

Электроника калдыктары убакыттын өтүшү менен чирип кетпейт жана уулуу заттарды камтыйт. Алар утилизация процессинин жана андан аркы колдонуунун татаалдыгы боюнча алдыңкы катарда.

Олег Печенюктун айтымында, бүгүнкү күнгө карата актуалдуу статистика жок.

Олег Печенюк белгилегендей, калдыктарды утилизациялоо көйгөйү соңку жылдарда абдан курч мүнөзгө ээ болду. Анын маалыматында республика боюнча 405 полигондун эч бири улуттук мыйзамдарга туура келбейт.