Статистика агенттігінің мәліметше, егер 2018 жылы елімізге небәрі 18 электромобиль экспортталған болса, 2022 жылдың шілдесіне қарай олардың саны 4,5 есеге артқан. Сол кезде республикаға құны 34 миллион доллардан асатын 1125 электромобиль әкелінген.

2023 жылы Өзбекстанға 25,7 мың электромобиль әкелінген. Өзбекстан азаматтары көбіне Қытай, БАӘ және Германияда шығарылған электромобильдерді сатып алады.

Өзбекстанда жаңа энергия көздерімен жұмыс істейтін автокөліктерді шығаратын ресми дилерлер пайда болды. 2013 жылдың қаңтарында UzAuto және қытайлық BYD конгломераты BYD Uzbekistan Factory электромобильдерін өндіру және сату бойынша бірлескен кәсіпорынды ресми түрде тіркеді.

Ташкент тұрғыны, 30 жастағы Абдубакир Юнусов 2020 жылы электромобильге ауысты. Ол кезде Өзбекстанда электромобильдер енді ғана танымал бола бастады және әртүрлі автомобильді қарастырған ол осы нұсқаға тоқталды.

Мұндай көліктің артықшылығы - жанармайға ақша жұмсаудың қажеті жоқ, оны үйде қуаттауға болады. Дегенмен, кемшіліктер де бар, деп есептейді Юнусов.

Сонымен қатар, Юнусов сатып алуды жоспарлағанда, көлік жүруге жарамай қалған кезде оның аккумуляторы кәдеге жарату туралы ойланбағанын мойындады. Дегенмен, аккумуляторды экологиялық тұрғыда пайдаға асыру үшін ақы төлеуге қарсы емес.

Өзбекстанның Қоршаған ортаны қорғау министрлігі 2021 жылдан бастап электр көліктерінің батареялары мен аккумуляторларын қайта өңдеу проблемалары туралы ойлана бастады. Содан кейін департаменттің сайтында кәсіпкерлер мен азаматтардан еліміздегі электронды қалдықтарды өңдеу және кәдеге жарату бойынша ұсыныстарды қабылдау туралы хабарландыру жарияланды.

Бүгінде елде 40 мыңнан астам электромобиль қолданыста бар. Орта есеппен, мұндай автомобильдердегі аккумулятор 10-20 жылға шыдауы мүмкін. Ал электромобильдер импортының жыл сайын артып отырғанын ескерсек, 2035 жылға қарай 10 мың тонна электронды қалдық түзілуі ықтимал.

Бүгінде республикада «Узикиламчиранглиметалл» АҚ және «Жиззах аккумулятор зауыты» автомобильдерге арналған аккумуляторларды өңдеумен және құрастырумен айналысады, олардың жалпы қуаты жылына 15 мың тонна. Яғни, олар жыл сайын істен шығатын батареялардың жартысын ғана қайта өңдей алады.

Электронды қалдықтардың қалған бөлігін санитарлық және экологиялық нормаларды бұза отырып, адамдар мен кәсіпкерлер жоюмен айналысады.

Мысалы, түсті металдарын шығарып алады, тұрмыстық қалдықтармен бірге полигонға пластик, металл және басқа да компоненттер тасталады. Бұл жер және су ресурстарының ауыр металдар және токсиндермен ластануына әкеліп соғады.

Экология министрлігінің есебі бойынша, қоқысқа тасталған бір қарапайым аккумулятордың кесірінен 20 шаршы метр жерді ауыр металл ластауы мүмкін. Сонымен қатар, қалдықтарға ашық қол жеткізу қайта өңдеу кластерлерінің жұмысына кедергі келтіреді.

CABAR.asia сайтына берген сұхбатында ол қазіргі таңда бір рет қолданылатын батареяларды кәдеге жарату мен қайта өңдеу елде өз деңгейінде емес екенін айтты. Оларды жинастыру мен қайта өңдеу жүйесінің болмауына байланысты проблемалар бар. Оларды азаматтар тұрмыстық қалдықтармен бірге қоқысқа тастап, қоғамдық қоқыс полигондарына түседі. Атап айтқанда, республикада халық тастайтын электрондық қалдықтар мен оның түрлері бойынша ашық статистика жүргізілмейді. Сондай-ақ электронды қалдықтар мен батареяларды қайта өңдеу бойынша да зерттеулер жоқ.

Айта кетейік, осы жағдайға алаңдаған Өзбекстан үкіметі экологиялық зиянды қалдықтарды кәдеге жаратуды реттеу шараларын қолға алуда. 2023 жылғы мамырда Президенттің жарлығы шығып, онда химиялық энергия көздерін өндірушілердің жауапкершілігін кеңейту және олардың айналымы мен кәдеге жаратуын бақылау жүйесін құруды көздейтін құжат жобасын әзірлеу тапсырылды.

Осы қаулы аясында Экология министрлігі бірнеше құжат әзірледі. «Қалдықтар туралы» заң жобасы, «Қалдықтарды басқару саласындағы экономикалық тетіктерді одан әрі жетілдіру жөніндегі шаралар туралы» Президент Жарлығының жобасы және «Қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз етудің экономикалық рәсімдерін жетілдіру жөніндегі шаралар туралы» Президент Жарлығының жобасы.

Қазір бұл ведомства Біріккен Ұлттар Ұйымының оқыту және зерттеу институтымен (ЮНИТАР) және Тұрақты даму орталығымен (Қазақстан) бірлесіп, республикадағы электронды қалдықтарды басқарудың нормативтік-құқықтық базасын зерттеуді жоспарлап отыр.

Сонымен қатар, департамент батареяларды жинау пункттерін құруды, сондай-ақ қалдықтарды қауіпсіз тасымалдауға мүмкіндік беретін арнайы контейнерлерді сатып алуды ұсынып отыр.

Экобелсенді мәселе бір жақты шешілгенге дейін батареядан бөлінетін сынап, қорғасын, кадмий сынды зиянды заттардың әсерін барынша азайтып, олары құрғақ ыдыстарда қараңғы жерде сақтауды ұсынып отыр.
Электрокар сатып алу мен оны одан әрі кәдеге жарату мәселесіне эколог анағұрлым байсалды қарауға кеңес береді.