Статистика агенттигинин маалыматында, 2018-жылы өлкөгө 18 электромобиль экспорттолгон болсо, 2022-жылдын июлуна карата алардын саны 4,5 эсеге көбөйдү. Ал жылы республикага жалпы суммасы 34 млн долларлык 1 125 электромобиль кирген.

2023-жылы Өзбекстан 25,7 миң электрокарды импорттоду. Өзбекстандыктар көбүнесе Кытай, Бириккен Араб Эмираттары жана Германия өндүргөн электромобилдерди сатып алат.

Өзбекстанда расмий дилерлер – энергиянын жаңы булактары менен жүргөн автоунааларды өндүрүүчүлөр пайда болду. 2023-жылдын январында UzAuto компаниясы жана BYD кытай ишканасы электромобилдерди өндүрүү жана сатуу боюнча BYDUzbekistanFactory бирдиктүү ишканасын расмий катташты.

Ташкенттин тургуну, 30 жаштагы Абдубакир Юнусов 2020-жылы электромобилге өткөн. Ал кезде электрокарлар Өзбекстанда эми жайыла баштаган эле.

Электромобилдин артыкчылыгы – күйүүчү майга акча кетириштин кереги жок, унааны үйдө деле кубаттап алса болот. Бирок кемчилиги да бар экенин Юнусов айтат.

Ошол эле маалда Юнусов электрокар сатып аларда иштен чыкчу аккумуляторду утилизациялоо жагын ойлонбогонун моюндайт. Бирок ал аккумуляторду экологиялык утилизациялоого акча төлөөгө даяр.

Өзбекстандын Экология министрлиги электромобилдердин аккумуляторлорун жана батареяларын утилизациялоо маселеси тууралуу 2021-жылы ойлоно баштады. Ошол кезде министрликтин сайтына электрондук калдыктарды кайра иштетүү жана утилизациялоо боюнча ишкерлерден жана жарандардын суроо-сунуштар кабыл алынары боюнча жарыя чыккан.

Бүгүнкү күндө өлкөдө 40 миңден ашык электромобилдер бар. Мындай унаалардын аккумуляторлору орто эсепте 10-20 жыл кызмат кылат. Электромобилдердин импорту жыл санап өскөнүн эске алганда, 2035-жылы 10 миң тонна электрондук калдык топтолору күтүлүүдө.

Азыр республикада автоунаалар үчүн аккумуляторлорду кайра иштетүү жана чогултуу иши менен «Узикиламчиранглиметалл» жана «Жизак аккумулятор заводу» акционердик коомдору алектенет. Алардын жалпы кубаттуулугу – жылына 15 миң тонна. Башкача айтканда, алар жыл сайын жарактан чыккан батареялардын жарымын гана утилизациялай алат.

Электрондук калдыктардын калган бөлүгү адамдар жана ишкерлер тарабынан утилизацияланат. Алар көп учурда санитардык жана экологиялык нормаларды бузушат.

Мисалы, түстүү металлдары чыгарылып алынат. Пластик, металл, дагы башка бөлүкчөлөр тиричилик чыгындылары менен чогуу таштанды талаасына ыргытылат. Бул топурак менен суунун оор металлдар жана токсиндер менен булганышын шарттайт.

Экология министрлигинин эсебинде, ташталган бир батарейка 20 чарчы метр жерди оор металлдар менен булгашы мүмкүн. Мындан сырткары калдыктардын ачык жатышы кайра иштетүүчү кластерлердин ишине тоскоолдук жаратат.

Ал CABAR.asia`га айтып бергендей, өлкөдө ал тургай бир жолу колдонулуучу батарейкаларды утилизациялоо жана кайра иштетүү жагы тийиштүү деңгээлде эмес. Чогултуу жана кайра иштетүү системасы жок. Жарандар батарейкаларды тиричилик чыгындасы менен кошуп ыргытат, кийин баары чогулуп бир таалага төгүлөт. Анын үстүнө республикада калк ыргыткан электрондук чыгындылар, алардын түрлөрү боюнча ачык статистика жок. Электрондук калдыктарды жана аккумуляторлорду кайра иштетүү боюнча изилдөөлөр жүргүзүлбөйт.

Өзбекстандын өкмөтү түзүлгөн кырдаалга тынчсызданып, экологияга зыяндуу калдыктарды утилизациялоо тармагын көззөмөлдөө үчүн аракет көрүп жатат. 2023-жылдын майында президенттин токтому чыкты. Анда энергиянын химиялык булактарын өндүрүүчүлөрдүн жоопкерчилигин кенейтүүнү, бул булактарды жүгүртүү жана утилизациялоо системасын түзүүнү караган документтин долбоорун иштеп чыгуу тапшырылды.

Бул токтомдун алкагында Экология министрлиги бир нече документти иштеп чыкты. «Калдыктар жөнүндө» мыйзамынын долбоору, президенттин «Калдыктарды пайдалануу тармагында экономикалык механизмдерди мындан ары жакшыртуу чаралары жөнүндө» буйругунун долбоору жана президенттин «Жаратылышты коргоону камсыздоонун экономикалык процедураларын жакшыртуу чаралары жөнүндө» токтомунун долбоору.

Азыр министрлик БУУнун Окуу жана илимий-изилдөө институту, Туруктуу өнүгүүгө көмөктөшүү борбору (Казакстан) менен биргеликте республикадагы электрондук калдыктарды башкаруу боюнча нормативдик-укуктук базаны изилдөөнү пландап жатат.

Мындан сырткары министрлик батареяларды чогултуу пункттарын ачууну, калдыктарды коопсуз ташууга мүмкүндүк берген атайын контейнерлерди сатып алууну сунуштоодо.

Маселе чечилгенге чейин экоактивист батарейкалар бөлүп чыгарчу сымап, коргошун, кадмий сыяктуу зыяндуу заттардын таасирин азайтууну, аларды караңгы жерде кургак идиште сактоону сунуштайт.
Ал эми электрокарды сатып алууга, аны андан ары утилизациялоо маселесине аң-сезимдүү мамиле кылуу керектигин эколог белгилейт.