ТОЖИКИСТОН
Ноаниқ режалар
Тожикистон ҳукумати электр транспорт воситаларига ӯтишни астойдил қӯллаб-қувватламоқда. Бироқ, ишдан чиққан транспорт воситаларини ва биринча навбатда, аккумляторларни утилизация қилиш қандай ташкил этиши ҳозирча аниқ эмас.
Ражаҳмад Рафиев 5 ойдан бери электромобил ҳайдаб келади. Душанбедаги такси компанияларидан бирида ҳайдовчи бӯлиб ишлайди.
Хитойда ишлаб чиқарилган машинасини 230 минг сомонийга (21 минг АҚШ долларидан ортиқ) сотиб олган.
Хитойда ишлаб чиқарилган машинасини 230 минг сомонийга (21 минг АҚШ долларидан ортиқ) сотиб олган.
«Электромобилнинг ишлаши арзон ва атроф-муҳитга зарар келтирмайди», - дейди Ражаҳмад Рафиев.
Тожикистонда автомобилларнинг аксарияти нисбатан қиммат бӯлган импорт ёқилғиси- суюлтирилган газ ва бензинда ишлайди. Ҳозир Душанбеда бир литр суюлтирилган газ нархи 6,5 сомоний (0,60 АҚШ доллари), бензин 10 сомоний (0,92 АҚШ доллари)ни ташкил этади.
Ӯртача енгил автомобил 100 км га 10-11 литр суюлтирилган газ ёки бензин сарфлайди. Айни пайтда, Ражаҳмад Рафиевнинг сӯзларига кӯра, 50 сомоний (тахминан 5 доллар)лик электромобил 300 км масофани босиб ӯтиши мумкин. Қишда, автомобил иситгичидан фойдаланишга қараб, юриш масофаси 200-220 км гача.
Электромобил аккумляторида қолган энергия миқдорига қараб 40 дақиқа ёки 1 соатда қувватланади.
Ӯртача енгил автомобил 100 км га 10-11 литр суюлтирилган газ ёки бензин сарфлайди. Айни пайтда, Ражаҳмад Рафиевнинг сӯзларига кӯра, 50 сомоний (тахминан 5 доллар)лик электромобил 300 км масофани босиб ӯтиши мумкин. Қишда, автомобил иситгичидан фойдаланишга қараб, юриш масофаси 200-220 км гача.
Электромобил аккумляторида қолган энергия миқдорига қараб 40 дақиқа ёки 1 соатда қувватланади.
«Ҳозирда пойтахтда зарядлаш марказлари кӯп ва бу борада ҳеч қандай муаммо йӯқ», - деди Рафиев.
Унинг айтишича, у ҳалигача автомобил аккумляторларини қайта ишлаш ёки утилизация қилиш муаммоси ҳақида ӯйламаган.
«Тожикистондаги электр транспорт воситаларининг аксарияти Хитойда ишлаб чиқарилган ва менимча, аккумляторларнинг ишлаш муддати 5-6 йил. Япония ёки бошқа мамлакатлардан олиб келинганларга 25 йилгача кафолат берилади», - деди у.
У жамоат транспорти сектори раҳбарлари электр транспорт воситаларининг аккумляторларини ишлатиш ва утилизация қилишда хавфсиз чоралар кӯришига умид қилмоқда.
У жамоат транспорти сектори раҳбарлари электр транспорт воситаларининг аккумляторларини ишлатиш ва утилизация қилишда хавфсиз чоралар кӯришига умид қилмоқда.
Эҳтиёт қисмлар ва автомобил таъмирлаш ишчиларига келсак, Рафиев электромобилларни таъмирлаш устохоналари аллақачон пайдо бӯлганини таъкидлади. Бироқ, аксарият электромобиллар ҳали янги ва техник хизмат кӯрсатишни талаб қилмагани боис, у ва унинг ҳамкасблари бунга ҳозирча унчалик аҳамият бермаяпти.
Бир йил ичида электр транспорт воситалари сони икки баравар ошди
Тожикистон Транспорт вазирлиги маълумотларига кӯра, биргина 2023-йилда мамлакатга 1,5 мингта электромобил импорт қилинган. 2022-йилда бу кӯрсаткич икки баравар кам-767 тани ташкил қилган.
Келажакда Тожикистон электромобиллар сонини умумий автомобиллар сонининг 20-30 фоизгача оширишни режалаштирмоқда. Бундай чора-тадбирлар 2023-2028 йилларда электр транспортини ривожлантириш дастури доирасида амалга оширилиши лозим.
Келажакда Тожикистон электромобиллар сонини умумий автомобиллар сонининг 20-30 фоизгача оширишни режалаштирмоқда. Бундай чора-тадбирлар 2023-2028 йилларда электр транспортини ривожлантириш дастури доирасида амалга оширилиши лозим.
Транспорт вазирлиги маълумотларига кӯра, «бу дастур электромобилларга хизмат кӯрсатиш технологияларини ишлаб чиқаришга қаратилган бӯлиб, янги иш ӯринлари яратилади ва Тожикистоннинг ёқилғи импортига қарамлиги камаяди. Бундан ташқари, электр транспорт воситаларига ӯтиш асосан автомобиллар томонидан ишлаб чиқариладиган иссиқхона газлари чиқиндиларини камайтиради».
Тожикистон қайта тикланувчи энергия манбалари ассосиацияси директори Диловар Маъмуровнинг сӯзларига кӯра, зикр этилган дастур электромобиллар импортини солиқ ва божхона тӯловларидан озод қилиш чораларини ӯзичига олади.
«Ва бу жуда яхши. Бу эса автомобиллар нархининг пасайишига олиб келади», - дейди Диловар Маъмуров.
Тожикистонда 2022-йилда Солиқ кодексига ӯзгаришлар киритилди, унга кӯра, электромобиллар импорти кейинги 10 йил давомида солиқ, божхона тӯловлари ва аксиз солиғидан озод қилинади.
Ӯтган йили Тожикистон Хитой билан йилига 1500 та электромобил ишлаб чиқариш қувватига эга автомобил заводи қуриш бӯйича шартнома имзолаган эди. Тожикистонда электр автобуслар ишлаб чиқарадиган Akia Avesto Automatic Industry компанияси ҳам бор.
Ӯтган йили Тожикистон Хитой билан йилига 1500 та электромобил ишлаб чиқариш қувватига эга автомобил заводи қуриш бӯйича шартнома имзолаган эди. Тожикистонда электр автобуслар ишлаб чиқарадиган Akia Avesto Automatic Industry компанияси ҳам бор.
Мутахассислар қандай фикрда?
Тожикистоннинг қайта тикланувчи энергия манбалари уюшмаси директори Диловар Маъмуровга кӯра, электромобиллар экологик тоза ва зарарсиз автомобил ҳисобланади.
«Батареянинг ишлаш муддати 10 йилдан ортиқ. 10 йил ичида атмосферага чиқинди газлар қанча камайишини ҳисоблаб кӯринг», - деди Диловар Маъмуров CABAR.asia’га берган интервюсида.
Мутахассис таъкидлаганидек, электр транспорт воситаларида автомобиллар чиқиндиларини камайтиришга ёрдам берувчи катализаторлар мавжуд. Бензин ва дизел ёқилғиси билан ишлайдиган енгил автомобилларнинг кӯпчилигида (90 фоиз) бундай қурилмалар йӯқ.
Маъмуровнинг айтишича, ҳар бир ишлаб чиқарувчи ӯз автомобили учун фойдаланадиган электр автомобил аккумляторларининг кӯп турлари мавжуд.
«Уларнинг ишлаш принципи бир хил, яъни уларнинг барчаси литий-ион ва ягона фарқ-уларнинг хизмат қилиш муддати», — деб тушунтирди у.
Экспертнинг фикрича, Хитойда ишлаб чиқарилган электромобилларни хавфли деб ҳисоблаш нотӯғри.
«Дунёдаги автомобил аккумляторларининг 90 фоизи Хитойда ишлаб чиқарилади. Американинг Tesla автомобил бренди учун аккумляторлар Хитойнинг BYD компанияси томонидан ишлаб чиқарилади», — дейди эксперт.
Диловар Маъмуров таъкидлаганидек, Хитойда кӯплаб турдаги электромобиллар ишлаб чиқарилади ва уларнинг сифати нархга қараб катта фарқ қилади.
Шу билан бирга, мутахассис электр транспорт воситаларинг чиқинди аккумляторларини қандай қайта ишлаш (утилизация қилиш) кераклиги ҳақидаги саволга жавоб беришга қийналди. Унинг сӯзларига кӯра, бунинг учун сиз батареялар қандай ишлаб чиқарилганлигини билишингиз керак, аммо ишлаб чиқарувчилар бу нуанселарни ошкор қилмайди.
Шу билан бирга, мутахассис электр транспорт воситаларинг чиқинди аккумляторларини қандай қайта ишлаш (утилизация қилиш) кераклиги ҳақидаги саволга жавоб беришга қийналди. Унинг сӯзларига кӯра, бунинг учун сиз батареялар қандай ишлаб чиқарилганлигини билишингиз керак, аммо ишлаб чиқарувчилар бу нуанселарни ошкор қилмайди.
«Аккумляторларни ишлаб чиқариш жараёни жуда узоқ технология бӯлиб, ишлаб чиқарувчи буни ошкор этмайди», - дейди Диловар Маъмуров.
Табиатни муҳофаза қилиш қумитаси ходимларидан бирининг исми сир қолиш шарти билан CABAR.asia’га айтишича, Тожикистонда ишдан чиққан электромобил аккумляторларини утилизация қилиш бӯйича давлат дастурлари мавжуд эмас.
«Аммо биз ҳозир бу масалани ӯрганмоқдамиз», - деди расмий.
Аноним қолишни истаган мустақил экспертнинг сӯзларига кӯра, батареяларни янги маҳсулотларга қайта ишлаш жуда қийин.
«Биз батареяларни фойдали бӯлиши учун қандай қилиб қайта ишлатиш мумкинлигини ӯрганишимиз керак», - деди эксперт.
«Аммо биз ҳозир бу масалани ӯрганмоқдамиз», - деди расмий.
Аноним қолишни истаган мустақил экспертнинг сӯзларига кӯра, батареяларни янги маҳсулотларга қайта ишлаш жуда қийин.
«Биз батареяларни фойдали бӯлиши учун қандай қилиб қайта ишлатиш мумкинлигини ӯрганишимиз керак», - деди эксперт.
Шу билан бирга, у аккумляторнинг деярли барча қисмлари, жумладан, металл, пластмасса ва кабелларни қайта ишланиши мумкинлигини таъкидлади.
«Ҳозирда дунёда кобалт ва никел - электромобиллар аккумляторларида мавжуд бӯлган металлар электр велосипедлари, чироқ устунлари, лифт хавфсизлиги тизимлари ва электр энергиясини сақлаш тизимларида қӯлланилади», - деди эксперт.
Муаллифлар:
Анастасия Бенгард (Қирғизистон)
Элина Бекназарова (Ӯзбекистон)
CABAR.asia
Элина Бекназарова (Ӯзбекистон)
CABAR.asia
Таҳрирловчилар:
Наталия Ли
Татяна Трубачева
Лола Олимова
Гулафшон Соқиева
Марат Мамадшоев
Татяна Трубачева
Лола Олимова
Гулафшон Соқиева
Марат Мамадшоев
Иллюстратсиялар:
Насиба Каримова
Тартиб:
Манижа Бабакулова
© 2024