Бонувони кишварҳои Осиёи Марказӣ дар масоили марбут ба тағйирёбии иқлим бетафовут нестанд; тюленҳои баҳри Хазарро таҳқиқ мекунанд, сифати ҳаворо меомӯзанд ва бо паёмадҳои хушкшавии баҳри Арал мубориза мебаранд. Дар ин баробар, аксар вақт ба муқовимати иҷтимоӣ ва табъизи гендерӣ дучор мешаванд. Ҳарчанд нақши занҳо дар фаъолиятҳои зистмуҳитӣ барҷаста аст, аммо миёни афроди тасмимгиранда дар сатҳи сиёсӣ бонувон ангуштшуморанд.

Асел Боймуканова аз Қазоқистон аз хурдӣ мисли падараш – ҷонваршинос ва гиёҳшиноси ҳирфаӣ ҳайвонҳоро дӯст медошт. Аммо баъди хатми мактаби миёна дар риштаи филология таҳсил кард. Соли 2012 вақте донишгоҳро хатм кард, падараш аз ӯ хост барои наворбардории филмҳои илмӣ-оммавӣ барояш ёрӣ расонад. Ҳамин тавр роҳи Асел барои ворид шудан ба дунёи рангини тюленҳо оғоз гардид.
Зиндагии тюленҳои Хазар (Каспий) қалби ӯро ба ҳадде тасхир кард, ки худи ӯ ба як пажуҳишгар табдил шуд. Ҳоло Асел дар ҳайати «Институти гидробиология ва экология» кор карда, дар докторантура (ихтисоси гиёҳшиносӣ) таҳсил мекунад.

Нуҳ сол пеш олимон дар бораи тюленҳои Хазар маълумоти зиёд надоштанд, ҳарчанд онро шохис (индикатор) медонанд - аз рӯи ҳолати онҳо вазъияти экологии баҳри Хазарро арзёбӣ кардан мумкин аст. Аммо ҳоло на танҳо маконҳои аслии тюленҳо, балки роҳҳои расидан ба ин маконҳо низ маълуманд. Донишмандон аллакай дақиқ медонанд, ки 98 дарсади тюленҳои Каспий баҳору тобистонҳо дар қаламрави Қазоқистон зиндагӣ мекунанд. Асел рафтори ин ҳайвонҳоро меомӯзад. Ҳамроҳ бо тими худ, вай инчунин мушкилоти ифлосшавии муҳити зистро аз микро ва макропластика таҳқиқ мекунад.

"Мо на танҳо дар соҳил, балки дар баҳр, дар меъдаи моҳӣ маҳсулоти пластикӣ пайдо кардем. [...] Маълум кардем, ки давомнокии умри тюлени Каспий аз 50 то 30 сол кам шудааст", - мегӯяд Асел Боймуканова.

Филмҳои илмӣ-оммавӣ ва лоиҳаҳои тадқиқотие, ки олимон таҳия кардаанд, барои ҷалб кардани таваҷҷуҳи ҷомеа ба мушкилоти ҳифз кардани тюленҳои Каспий ёрӣ расондааст, аммо ин ҳанӯз кофӣ нест. Ҳарчанд давлат тарҳҳои илмиро сармоягузорӣ мекунад, аммо техника ва мутахассисон намерасанд; андозаи музди меҳнат дар соҳаи илм барои ҷалби олимони ҷавон мусоид нест.

«Баҳор тими мо барои як сафари дигар омода мешавад. Барои бархе донишҷӯён ин сафари аввал хоҳад буд ва ман аллакай хавотир ҳастам, зеро шароит хеле душвор аст. Вақте таҷрибаи аввалини худро ба ёд меорам, чунин менамояд, ки барои мо осонтар буд. Ман на танҳо барои духтарон, балки барои бачаҳо ҳам хавотир мешавам. Давоми 8-9 соат шино кардан, борҳоро бардоштан, дар тунукоб ҳаракат кардан хеле душвор аст. Муҳим он аст, ки онҳо ноумед нашаванд», - нигарон аст Асел.

Тадқиқоти майдонӣ ё саҳроӣ муҳимтарин қисмати кори олимон мебошад, ки бидуни он анҷом додани тадқиқоти илмии мукаммал ғайриимкон аст. Асел мегӯяд, дар бархе созмонҳои Қазоқистон занон бар асоси ҷинсият мавриди табъиз қарор мегиранд.

Ӯ адами табъизи ҷинсиятӣ ё гендериро дар тими «Институти биология ва гидрогеология» хеле муҳим мешуморад, зеро аксар вақт фишори стереотипҳоро аз сӯйи ҷомеа эҳсос мекунад.

«Ман аз 22-солагӣ ба кори майдонӣ машғул ҳастам ва ҳамеша дастгирии ҳамкоронамро эҳсос мекунам, ҳамаи мо якдигарро қадр ва эҳтиром мекунем. Аммо, албатта дар ҷомеа ҳолатҳое ҳастанд, ки аз ман мепурсанд чаро фарзанддор нашудам ё ҳайрон мешаванд, ки чаро ин қадар вақтамро ба илм сарф мекунам? Шубҳаҳову нофаҳмиҳо вуҷуд дорад. Агар ман дар муҳити кор бо чунин чизе рӯ ба рӯ мешудам, бароям фаъолият кардан хеле душвор мешуд», - илова мекунад Асел.

Тюлени Хазар ба Китоби сурх шомил шудааст, аммо ин ҳифз шудани онро кафолат намедиҳад. Асел муътақид аст, ки тюлени Хазар ҳанӯз асрори зиёди нокушодае дорад, ки бозгушоии он заҳмати зиёдеро талаб мекунад.

Мария Колесникова ягона барандаи ҷоизаи «Қаҳрамонҳои Замин»-и Барномаи СММ дар умури муҳити зист (UNEP) аз Осиёи Марказӣ аст. Соли 2021, вақте тамоми ҷаҳон оқибатҳои пандемияи коронавирусро аз сар мегузаронд, барандагони ин ҷоиза афроде эълон гардиданд, ки амалҳои онҳо сабаби пирӯзиҳои экологӣ ва беҳтаршавии ҷомеа гардиданд. Роҳбари созмони экологии «MoveGreen» ҷоизаи «Нигоҳи соҳибкор»-ро ба худ ихтисос дод.

Ҳанӯз соли 2016 мутахассиси робита бо ҷомеа Мария Колесникова, ризокор ё волонтёри созмони зистмуҳитии «MoveGreen» дар Қирғизистон буд.

«Ман дар Чолпон-Ата таваллуд шудаву ба воя расидаам. Тобистонҳоро дар Исиқкул мегузарондам. Модарам муҳосиб ва падарам аз рӯйи ихтисос муҳосиб ва ҳуқуқшинос ҳастанд. Ёд дорам, ки падарам ҳамеша дар фасли баҳор ниҳол меовард ва мо якҷоя дар боғча онҳоро менишондем. Баъдан ману хоҳаронам онҳоро нигоҳубин мекардем. Хонаводаи ман ҳамеша талошҳои маро дастгирӣ мекард. Фикр мекунам, нақши онҳо дар ташаккули ман ҳамчун шахсият хеле муҳим аст»,- мегӯяд ӯ.

«MoveGreen», як созмони экологӣ дар Бишкек, соли 2016, замоне ки мушкилоти зистмуҳитӣ ба ин ҳад ҷиддӣ набуд, ба пажуҳиши ифлосшавии ҳавои пойтахт фаъолона шурӯъ кард. Ба гуфтаи Мария, ҳамааш аз як аксе шурӯъ шуд, ки фазои Бишкекро дар мавсими гармидиҳӣ инъикос мекард – шаҳр зери қабати ғафси хокистарии дуд монда буд. Дере нагузашта шумораи чунин аксҳо бештар шудан гирифт.

«Он замон ягон қосидаки назорати ҳаво вуҷуд надошт. Вақте мо талош кардем муайян кунем, ки ин чӣ аст, баъзеҳо гуфтанд меғ (туман) аст, дигарон мегуфтанд чангу ғубор якҷоя бо туман аст. Мо тасмим гирифтем, ки бифаҳмем: мо чиро нафас мекашем?»,- ба хотир меоварад ӯ.

Пойтахти Қирғизистон, ки ҳоло 1 миллиону 200 ҳазор аҳолӣ дорад, ҳамасола дар мавсими гармидиҳӣ ба яке аз ифлостарин шаҳрҳои ҷаҳон табдил меёбад. Сокинони Бишкек зери гумбази хокистарии дуд қарор мегиранд, ки бар асари истифодаи ангишти пастсифат, дуд ё газҳои ихроҷшуда, бунёди биноҳои баландошёна бидуни риояи самти ҳаракати бод ва ҳарорати ҳаво, ки нисбат ба атрофи он 5 дараҷа баландтар аст, ба вуҷуд меояд.

Аввалин қосидакҳои «MoveGreen», ки таркиби ҳаворо андозагирӣ мекунанд, соли 2017 дар пойтахт пайдо шуданд. Ҳамон сол созмон ба мониторинги сатҳи зарраҳои майда (PM2.5) дар ҳаво, ки дар натиҷаи сӯхтани ангишт ва дигар маводи сӯзишворӣ ва чанг ҳосил мешавад, шурӯъ кард. Дере нагузашта, замимаи «AQ.kg» пайдо шуд, ки бар иловаи маълумоти қосидакҳои мониторинги шаҳрвандӣ, инчунин додаҳои Хадамоти обуҳавошиносии Қирғизистонро низ ҷамъоварӣ мекард. Бо ёрии он одамон фаҳмида метавонанд, ки чиро нафас мекашанд ва чӣ бояд кунанд, то ҳаво ба онҳо камтар зарар расонад.

Пас аз фаъол шудани барномаи мобилӣ ва пешрафт дар самти пажуҳиши ин ки бо ҳавои Бишкек чӣ рӯй медиҳад, рӯзноманигорон ва коршиносон ба мавзӯи ифлосшавии ҳаво таваҷҷуҳ зоҳир карданд. Маъракаи иттилоотӣ ба созмон кӯмак кард, мушкилотро то коршиносону мақомоти давлатӣ бирасонанд.

«Фаъолияти зистмуҳитӣ мисли ҳама фаъолиятҳои дигар ҳамеша як бозии тӯлонӣ аст. Ин ҳамеша шарикӣ бо экологҳо, коршиносон, пажуҳишгарон ва мутахассисони гуногуни хадамоти давлатӣ ва коммуналӣ мебошад. Метавонад каме сахту душвор бошад. Аммо хурсандем, ки моро нодида намегиранд, мақомоти давлатӣ барои ҳамкорӣ изҳори омодагӣ мекунанд»,- изҳор медорад Мария.

Ба гуфтаи ӯ, дар ин ришта ҳамеша духтарону занон зиёд буданд, аммо ҳанӯз миёни афроди тасмимгиранда дар сатҳи сиёсӣ бонувон ангуштшуморанд.

Ҳанӯз соли 1995 дар чорумин Конфронси СММ дар умури занҳо иртиботи байни ҳуқуқи занон ва ҳифзи муҳити зист баррасӣ шуда буд. Дар давлатҳое, ки теъдоди занҳо дар парлумон бештар аст, ташаббусҳои бештари марбут ба экология қабул карда мешаванд. Дар Қирғизистон мисли тамоми кишварҳои Осиёи Марказӣ мақомҳои раҳбарӣ ва тасмимгиранда дар ихтиёри мардон қарор дорад. Сарфи назар аз афзоиши ҳиссаи умумии занон (соли 2021) дар парлумон (аз 15,8% то 21,11%) ва шӯроҳои маҳаллӣ (аз 11% то 38%), ҳанӯз монеаҳои институтсионалӣ ва ғайрирасмӣ дар роҳи роҳбарии занон дар Қирғизистон боқӣ мемонад.

Марияи ҷавон, вале аллакай бо дастовардҳои ҷиддӣ дар самти мубориза бо ифлосшавии ҳаво, ҳамзамон талош мекунад бо сингароӣ (эйҷизм) мубориза барад. «Ба мулоқот меравӣ ва эълон мекунанд, ки «Наздатон духтарҳо омадаанд». Ин чизест ки бояд бо он мубориза бурд. Ташкилоти мо муваффақиятҳои бузург дорад, тадқиқотҳои азим анҷом додааст, мо мутахассисони соҳибтаҷриба дорем, вале ба ин нигоҳ накарда, ҳанӯз «духтарон» ҳастем», - бо ханда мегӯяд Мария.

Ба гуфтаи «қаҳрамони Замин», дар Қирғизистон дар заминаи асосҳои қонуни экологӣ мушкили бузург вуҷуд надорад, аммо дар мавриди татбиқи он суолҳои беҷавоб зиёданд.

«Дар ҷойе мутахассисон ва назорати дуруст намерасад. Усулҳое ки ин ҷо истифода мешаванд, аз мо нестанд. Ҳамин тариқ, ҳалли мушкилоти ифлосшавии ҳаво дар Бишкек ба ихтиёри шаҳрдории пойтахт вогузор шуд. Аммо шаҳрдорӣ чунин хулосаи коршиносӣ надорад. Дар Вазорати захираҳои табиӣ, экология ва назорати фаннӣ шӯъбаи нав оид ба тағйирёбии иқлим таъсис дода шуд, ки он ҷо танҳо ду нафар кор мекунад», - шикоят мекунад Мария.

Мегӯяд, ӯро хоҳиши ба макони беҳтар табдил додани ҷаҳон ангеза мебахшад. Аммо фаъолияти шаҳрвандӣ танҳо аз гуфтани мушкилот ва иддао кардан ки «ҳама чиз бад аст», иборат нест. Балки нишон додани роҳҳалҳои мушкилот аст.

"Ба унвони фаъоли муҳити зист метавон ангезаву ҳавасмандиро хеле содаву роҳат аз даст дод: вақте заҳмати зиёд мекашед, аммо натиҷаи талошҳои худро намебинед ва билохира эҳсос мекунед, ки хоҳиши идома доданро надоред. Аммо баъд дарк мекунед, ки корҳо ин тавр пеш намераванд, касе бояд масъулияти ояндаро ба дӯш бигирад. Он чизе ки бештар ба мо ангеза мебахшад, ҷавонон, махсусан духтарон ҳастанд, ки ба назди мо меоянд, то дар муборизаи мо паҳлӯямон бошанд ва ёрӣ расонанд. Ин хеле хурсандиовараст, зеро ин маънои онро дорад, ки оянда дар дастони боэътимод аст!»

Наталя Идрисова аз рӯи ихтисос иқтисоддони байналмилалӣ аст, аммо дар тамоми тӯли ҳаёташ ба ҳавзаи муҳити зист бештар алоқа дошт. Соли 2014 ба ҳайати тими созмони экологии «Замини хурд» пайваст. Дар идома бо лоиҳаҳои гуногун ва шарикӣ бо созмонҳои мухталиф ҳамкорӣ кардааст. Имрӯз Наталя мушовир оид ба тағйирёбии иқлим, самаранокии энергия ва ҳаракатҳои экологии ҷавонон мебошад.

«Мушкилии бузург барои ман ин шубҳаи оммавии аҳолӣ аст: аз мардуми оддӣ сар карда то мансабдорони баландмақоми вазоратҳои дахлдор. Ин як монеаи ҷиддӣ барои тағйирот ба сӯи беҳтар шудан аст - тағйиротҳое, ки аслан дар кишвари мо ҳамагӣ чанд нафар, шахсони алоҳида ва созмонҳои ғамхору бетарафнабуда мехоҳанд амалӣ кунанд, аммо бо девори норизоиятӣ, интиқод ё сарфи назар кардани мушкилоти умумӣ рӯбарӯ ҳастанд», - мегӯяд ӯ.

Ба гуфтаи вай, мушкилот ё чолишҳои экологӣ ба таври инфиродӣ, ба кадом як шахсиятҳои алоҳида не, балки бидуни истисно ба ҳама таъсири манфӣ мерасонанд. Аммо ба далели «саводи пасти экологӣ ва адами хоҳиши мардум барои дарки асосҳои фаъолияти инсонӣ, дар фаҳмиши бештари сабаб ва оқибатҳои офатҳои зиёди экологӣ ва дигар асароти манфии он фосила ва камбудиҳои зиёд ба вуҷуд меояд».

Ин ба манфиати ширкатҳои бевиҷдоне мешавад, ки молҳои пастсифат истеҳсол мекунанд, муҳити зистро бо партовҳои хатарнок ифлос мекунанд, сифати ҳаворо бад мекунанд, манзилҳои ғайристандартӣ месозанд, қоидаҳои истихроҷи канданиҳои фоиданокро вайрон мекунанд ва ҷангалҳоро мебуранд.

«Ҳамаи ин аҳолии моро чандон ба ташвиш намеандозад. Чунки барои бисёриҳо муҳити зист ҳанӯз ҳам ҳамон «шанбегиҳо», ҳамон аз як ҷо ба ҷойи дигар кӯчондани партов асту халос. Ва ба ҷойи ба навиштаҳову гуфтаҳои мо таваҷҷуҳ кардану дар мавриди онҳо фикр кардан, аксар вақт бо мухолифатҳои шадид ва тамасхур дучор мешавем»,- таъкид мекунад Наталя.

Фаъолияти экологӣ барои ӯ танҳо як кор нест. Вай ончиро ки муҳим медонад, анҷом медиҳад ва ончиро ки лозим медонад, баён мекунад.

Соли 2023, ки бо гармои шадид, ҷангалсӯзиҳо, обхезӣ ва дигар офатҳои табиӣ дар хотираҳо нақш бастааст, ба лоиҳаи «100 зан»-и Бӣ-бӣ-сӣ (ВВС) ҳамчунин қаҳрамонҳоеро шомил карданд, ки фаъолиятҳояшон ба мубориза бо тағйирёбии иқлим ё иқдомоте равона шудааст, ки барои мутобиқ шудани ҳамватанонашон ба оқибатҳои он ёрӣ мерасонад. Наталя Идрисова маҳз ба ҳамин номинатсия ворид гардид.

Дар ҳаёти ҳаррӯза, Наталя талош мекунад ба ҳадди имкон партовҳоро кам ва онҳоро ба навъҳо ҷудо кунад. Ва пайваста ба атрофиёнаш таъкид мекунад, ки ҳамин корҳоро анҷом бидиҳанд. Ӯ бар ин аст ки ҳар нафар метавонад саҳми кучаки худро гузорад ё ҳатто дар ин замина шуғле эҷод кунад.

«Агар ҳайвонотро дӯст доред, метавонед зоолог шавед, агар растаниҳоро дӯст доред метавонед ботаник, ҷангалбон шавед, метавонед дар лоиҳаҳои махсус оид ба кабудизоркунӣ ё барқарорсозии намуди рустаниҳо кор кунед. Агар дар офис нишастану эҷод карданро дӯст медоред – муҳтавои экологӣ эҷод кунед, тадқиқоту назарсанҷиҳо гузаронед. Агар экспедитсияҳоро дӯст медоред, инҷо ҳам имкони интихоби самтҳои фаъолият зиёд аст. Талабот ба мутахассиси хуб ҳамеша вуҷуд дорад»,- изҳор медорад Наталя.

Вай меафзояд, бо рушди инсоният мушкилоти экологӣ танҳо афзоиш меёбад ва дар баробари ин навовариҳои фаннӣ, равишҳо ва чолишҳои нав ба миён меоянд. Аз ин рӯ, дар ин соҳа набояд хавфи бекор мондан шуморо азият бидиҳад. Аммо худи вай барои дурнамои шуҳрату касб ин корро намекунад.

Дар кишварҳои Осиёи Марказӣ аз таъсири тағйирёбии иқлим бештар аз ҳама занҳо зарар мебинанд. Баъзеи онҳо баъди дар худ таҷриба кардани тамоми «лаззатҳо»-и ин тағйирот, тамоми хаёти худро ба мубориза бо оқибатҳои экологии фалокатҳои иқлим бахшидаанд. Орал Отаниёзова, табиб, донишманд ва ходими давлатӣ аз Қарақалпокистон бовар дорад, ки минтақаи назди Арал, ҳавзае дар наздикии баҳри хушкшудаи Арал метавонад рӯзе дубора эҳё шавад.

Ӯ яке аз аввалин раҳбарони ҷунбиши экологӣ аз ҳисоби бонувон дар Узбекистон аст ва тамоми ҳаёти худро ба мубориза бо паёмадҳои фоҷеаи баҳри Арал бахшидааст. Орал Отаниёзова солҳои тӯлонӣ барои беҳбуди саломатӣ ва некӯаҳволии занону кӯдакон дар Қарақалпокистон, минтақаи Узбекистон, ки аз хушк шудани баҳри Арал бештар осеб дидааст, заҳмат мекашад. Ин як фалокатест, ки Анҷумани ҷаҳонии обуҳавошиносӣ онро бузургтарин фоҷеаи такондиҳандаи муҳити зист дар асри 20 арзёбӣ кардааст.

Давоми 60 сол масоҳати баҳри Арал қариб 90 дарсад коҳиш ёфт, миқдори боришот чанд маротиба кам шуд, туғайзорҳо нобуд шуданд, зиёда аз 130 намуди ҳайвонот ва 30 намуди моҳӣ аз байн рафт. Ин офати табиӣ ҳамчунин боиси афзоиши бемориҳои саратон, чашм, роҳи нафас ва маризиҳои дигар дар миёни сокинони минтақаи назди Арал гардид. Занон ва кӯдакон аз ҷумлаи онҳое ҳастанд, ки аз бӯҳрони баҳри Арал бештар осеб дидаанд.

Илова бар ин, сокинон дар пайи қатъ шудани саноати моҳидорӣ ва киштисозӣ бо бекории оммавӣ рӯбарӯ шуданд.

Орал Отаниёзова, ки дар минтақаи офати табиӣ қарор дошт, дар беморхонаи маҳаллӣ ба ҳайси табиб-акушер ба фаъолият оғоз кард. Таъсири нопадид шудани баҳри Аралро мушоҳида карда, дар байни занон як пажуҳиш анҷом дод, то муайян кунад, ки ин офати табиӣ ба саломатии репродуктивии занони минтақа чӣ гуна таъсир кардааст.

Пас аз пажуҳиш ва пурсиши 5 ҳазор зани синни репродуктивии Қарақалпокистон, маълум кард, ки қариб ҳамаи онҳо ҳангоми ҳомиладорӣ ё таваллуд аворизеро таҷриба кардаанд, ки ба ин ё он шакле ба оқибатҳои офати экологӣ дар минтақаи баҳри Арал рабт доранд.

Баъди ин Отаниёзова Маркази саломатии репродуктивӣ ва муҳити зисти Қарақалпокистонро таъсис дод, ки Perzent ном дорад. Ин калима аз забони қарақалпокӣ ҳамчун «авлод» тарҷума мешавад.

"Ман яқин кардам, ки барои мубориза бо ин мушкили мудҳиш бояд таваҷҷуҳи тамоми ҷомеа, ба вижа ҷомеаи ҷаҳонӣ ҷалб карда шавад ва аз ҳама муҳим занон бояд фаъол карда шаванд, қабл аз ҳама сатҳи маърифатнокии онҳо баланд бардошта шавад», - мегӯяд Орал.

Perzent ба одамон чӣ гуна мутобиқ шуданро ба шароити нав дар соҳаҳои тандурустӣ, гигиена ва кишоварзии устувор таълим медиҳад. Бахши асосии фаъолияти Отаниёзова ба ҳуқуқи занон ва кӯдакон равона шудааст, ин ки занон чӣ гуна метавонанд зиндагии худро беҳтар гардонанд, чӣ тавр мешавад саломатии хонавода, сифати ғизо ва обро беҳтар кард.

Маркази Perzent на танҳо ба корҳои маърифатӣ ва илмӣ машғул аст, балки сокинони деҳотро барои беҳтар кардани шароити зиндагиашон роҳнамоӣ мекунад. Дар майдони 20 га хоҷагидорӣ, дармонгоҳи занона ва барои нашр кардани маҷаллаи «Perzent", ки миёни сокинони Қарақалпокистон бепул паҳн карда мешавад, матбаа таъсис додаанд.

Орал Отаниёзова барои фаъолиятҳояш дар риштаи табобат ва баланд бардоштани сатҳи огоҳии ҷомеа дар бораи масъалаҳои муҳити зист ва саломатӣ соли 2000 бо ҷоизаи бонуфузи экологии Goldman қадрдонӣ шуд. Ин ҷоиза ҳамасола ба онҳое тақдим мегардад, ки дар самти муҳити зист заҳмат мекашанд. Доварон аз ҳар қитъаи ҷаҳон як нафариро ғолиб эълон мекунанд.

"Ҷоизаи Goldman ба тамоми зиндагӣ ва сарнавишти ман таъсир гузошт. Бо ин ҷоиза эътирофи байналмилалиро соҳиб шудам ва ҳамзамон имкони ба душ гирифтани масъулият барои фаъолиятҳои экологӣ, рушди ҷомеа ва рушди шахсиро дарёфт кардам. Аз ҷониби ҳуқуқмати Узбекистон, созмонҳои байналмилалӣ ва ташкилотҳои маҳаллӣ пуштибонии зиёде ба даст овардам. Инчунин он як омили аслӣ барои ба даст овардани курсӣ дар парлумони Узбекистон гардид.

Ин дастовардҳо ба ман кӯмак карданд, ки барои ҷомеаи худ бештар муфид бошам ва барои беҳбуди вазъи экологӣ дар кишварам ҳамкориҳои байналмилалиро инкишоф бидиҳам»,- мегӯяд ӯ.

Орал Отаниёзова аз соли 2020 Институти тиббии Қарақалпокистонро роҳбарӣ мекунад ва ҳамзамон узви Сенати Маҷлиси олии Узбекистон аст. Аз моҳи октябри соли 2023 бошад, президенти созмони ҷаҳонии «Табибон барои муҳити зист» (International Society Doctors for the Environment) интихоб шуд.

Мавқеи фаъоли шаҳрвандии ӯ, ки ба ҳифзи устувории экологии минтақаи баҳри Арал нигаронида шудааст, касеро, ки бо ӯ кор мекунад, бетараф намегузорад. Вай на танҳо ба амал кардан даъват мекунад, балки талош мекунад, худаш ҳамчун қувваи пешбарандаи тағйирот бошад.